مريم سعيد العطار https://orcid.org/0009-0005-2684-1291
محمد العطار https://orcid.org/0000-0002-5417-4730

الملخص

يُعد الطب العربي أحد أقدم المدارس الطبية التي جمعت تجارب الأمم الطبية في العالم القديم. ورغم تجذّره في ثقافة الشعوب العربية وتوصيات منظمتي الصحة العالمية واليونسكو بضرورة حماية معارف الشعوب الطبية والتراث الثقافي غير المادي وصيانتهما، فلا زالت تتعرض هويته ومسمّاه لمحاولات استلاب واستملاك شاملة إثر الضعف الحضاري الذي يمر به العالم العربي. مما يوجب توثيقه وتطوير هوية بصرية تعكسه بوضوح. ولذلك، صُممت هذه الدراسة النوعية للإجابة عن التساؤل: ما هي أنسب الخيارات لتصميم هوية بصرية للطب العربي؟ ولمقاربة هذا التساؤل، استخرجت الدراسة العناصر المُشكلة للهويات البصرية للمدارس الطبية والمنظمات الطبية العالمية، بالإضافة إلى المؤسسات المهتمة بالطب العربي أو الطب البديل في الوطن العربي كواقع اجتماعي. كما قامت بتحليل الدلالات الرمزية لمفاهيم وجذور الطب العربي التي يمكن تضمينها في هوية بصرية مقترحة. وخلصت الدراسة إلى أن منطقة ممارسة الطب العربي غنية بالأساطير الطبية ودلالاتها الرمزية، وأظهر تحليل هذه الدلالات ضرورة تجنب العديد منها لما تحمله من مضامين وثنية قد تواجه برفض المجتمع، كما أكدت على أهمية تجنب اعتماد هوية بصرية تستند إلى الرؤية الوظيفية التي تختزل الطب العربي في مجرد ممارسات أو أدوات تشكل جزءًا بسيطًا من الكل، في حين اقترحت نماذج يمكنها أن تكون عناصر ثقافية جامعة، تتميز بالبساطة والتناسق اللازمين لتحقيق الترويج والانتشار بفاعلية أكبر.

المقاييس

يتم تحميل المقاييس...

##plugins.themes.bootstrap3.article.details##

الكلمات المفتاحية

الطب الشعبي
الطب البديل
تراث ثقافي غير مادي
هوية بصرية

المراجع
al-Mājidī, K. al-ālihah al-Kanʻānīyah (in Arabic), Amman: Dār Azminah lil-Nashr wa-al-Tawzīʻ, 1999.
–––. al-Anbāṭ: al-tārīkh, al-mīthūlūjiyā, al-Funūn (in Arabic). Damascus: Dār al-Nāyā, Dārat Muḥākāh lil-Dirāsāt wa-al-Nashr, 2012.
–––. al-Dīn al-Miṣrī (in Arabic), Amman: Dār al-Shurūq lil-Nashr wa-al-Tawzīʻ, 1999.
–––. Bakhūr al-ālihah: dirāsah fī al-ṭibb wa-al-siḥr wa-al-usṭūrah wa-al-dīn (in Arabic), Amman, al-Urdun: al-Ahlīyah lil-Nashr wa-al-Tawzīʻ, 1998.
al-Sāmarrāʼī, Kamāl. Mukhtaṣar Tārīkh al-ṭibb al-ʻArabī (in Arabic), Beirut: Dār al-niḍāl, 1990.
al-ʻUbaydī, Nabīl Madd Allāh, "Ḥimāyat al-mawrūth al-Thaqāfī wafqan li-Maṣādir al-qawāʻid al-qānūnīyah" ḍimna al-awjuh al-qānūnīyah li-Ḥimāyat al-mawrūth al-Thaqāfī al-ʻIrāqī (in Arabic), Baghdad: waqāʼiʻ al-nadwah al-qānūnīyah, (fbrāyr-mārs 2022), Ṣ 31-49. https://www.euam-iraq.eu/uploads/2023/01/24/euam63cfab506d0a3.pdf
al-Umam al-Muttaḥidah, iʻlān al-Umam al-Muttaḥidah bi-shaʼn Ḥuqūq al-shuʻūb al-aṣīlah (in Arabic), al-Umam al-Muttaḥidah: 2007.
Anil Shetty, Shraddha Shetty & Oliver Dsouza, "Medical Symbols in Practice: Myths vs Reality." Journal of Clinical and Diagnostic Research, Vol. 8, No. 8 (2014). doi:10.7860/JCDR/2014/10029.4730
Argyros, Ariadne, "Reviving Ophidia: Godly Serpents in Ancient Egyptian Magic and Mythology," UVM Patrick Leahy Honors College Senior Theses, No. 234 (2018). https://scholarworks.uvm.edu/hcoltheses/234
Ashraf Iqra, Khanum Attiya, & Akhtar Sohail. "An Analytical Studyof the Mesopotamian Civilization." Perennial Journal of History, Vol. 3, No.1 (2022). doi:https://doi.org/10.52700/pjh.v3i1.112
Browne, Edward. Arabian Medicine, London: Cambridge University Press, 1921.
Diani, Mario. Social movement theory and grassroots coalitions in the Middle-East, American Sociological Association Annual Meeting، Boston: August 1–4 (2008).
Ḥāfiẓ, Shādiyah. al-Suryān wa-tārīkh al-ṭibb, al-Qāhirah (in Arabic): Nahḍat Egypt, 1993.
"Ḥimāyat al-mawrūth al-Thaqāfī wafqan li-Maṣādir al-qawāʻid al-qānūnīyah", ḍimna Khaṭwah mutaqaddimah li-murājaʻat al-qānūn al-Waṭanī "al-awjuh al-qānūnīyah li-Ḥimāyat al-mawrūth al-Thaqāfī al-ʻIrāqī" (in Arabic), Baghdad, Iraq: baʻthat al-Ittiḥād al-Ūrūbbī al-istishārīyah fī al-ʻIrāq, 2022.
Ibn Abī Uṣaybiʻah, Aḥmad ibn Qāsim. ʻUyūn al-Anbāʼ fī Ṭabaqāt al-aṭibbāʼ, taḥqīq ʻĀmir al-Najjār (in Arabic), Cairo: al-Hayʼah al-Miṣrīyah al-ʻĀmmah llktāb. ‏, 2001
Ibn Isḥāq, Ḥunayn. Risālat Ḥunayn ibn Isḥāq ʻAlī ilá ibn Yaḥyá fī dhikr mā tarjama min kutub Jālīnūs (in Arabic), tarjamat Mahdī Muḥaqqiq, 1st ed., Ṭihrān : Muʼassasah Muṭālaʻāt Islāmī Dānishgāh Tehran‏, 2000.
Jabrah, Ṣābir. Tārīkh al-ʻaqāqīr wa-al-ʻilāj (in Arabic). al-Mamlakah al-Muttaḥidah: Muʼassasat Hindāwī, 2015.
Keyhanian, K. "Principle of Hot and Cold and Its Clinical Application in Traditional Chinese Medicine," In: M. Yavari (ed), Hot and Cold Theory: The Path Towards Personalized Medicine, Vol. 1343, Springer, Cham, 2021. https://doi.org/10.1007/978-3-030-80983-6_2
Khalaf, Ḥusām ʻAbd al-Amīr. "al-Turāth al-Thaqāfī ghayr al-māddī fī al-ʻIrāq : bayna al-wāqiʻ wa-al-ṭumūḥ", ḍimna al-awjuh al-qānūnīyah li-Ḥimāyat al-mawrūth al-Thaqāfī al-ʻIrāqī (in Arabic), Baghdad: waqāʼiʻ al-nadwah al-qānūnīyah (fbrāyr-mārs 2022), pp. 131-152. http//www.euam-iraq.eu/uploads/2023/euam63cfab506d0a3.pdf
Kuhrt, Amélie. "The Great Conquests", In editors Bruno Jacobs and Robert Rollinger, A Companion to the Achaemenid Persian Empire, Vol. 2 (John Wiley, 2021), pp. 403-413. https://doi.org/10.1002/9781119071860.ch29
Lélis, Catarina & Kreutz, Elizete de Azevedo. "Narrative dimensions for the design of contemporary visual identities", International Association of Societies of Design Research Conference، Manchester School of Art, 2-5 September (2019). file:///C:/Users/ae19550/Downloads/Lelis-Kreutz-IASDR2019.pdf
Geller, Markham J. A Babylonian Hippocrates, in Assyrian and Babylonian Scholarly Text Catalogues: Medicine, Magic and Divination, Berlin, Boston: De Gruyter, 2018, pp. 42–54. https://doi.org/10.1515/9781501504914
M. Metwaly Ahmed and others "Traditional ancient Egyptian medicine: A review", Saudi Journal of Biological Sciences, vol 28، no10 (2021). https://doi.org/10.1016/j.sjbs.2021.06.044
Makkāwī, Nāṣir wa-al-qudrah, Ḥusayn wkrymān, ʻUmar. "Asālīb alṭbābh ʻinda ʻArab Shamāl al-Jazīrah al-ʻArabīyah qabla al-Islām min khilāl al-nuqūsh" (in Arabic), Majallat Kullīyat al-Āthār. mj7, ʻadad 23 (2020), Ṣ 14-27.
Mohammad Abu Taher, Md. Abdul Mannan & Md Shahinoor Rahman Dulal. "Contribution of Greek Mythology and Civilization on Medical Science-A Brief Analysis." International Journal of Advanced Research, Vol. 6, No11 (2018). http://dx.doi.org/10.21474/IJAR01/8098
Munaẓẓamat al-Ṣiḥḥah al-ʻĀlamīyah. istirātījīyah Munaẓẓamat al-Ṣiḥḥah al-ʻĀlamīyah fī al-ṭibb al-shaʻbī 2002-2005 (in Arabic), Jinīf : Munaẓẓamat al-Ṣiḥḥah al-ʻĀlamīyah 2002.
Munaẓẓamat al-Ṣiḥḥah al-ʻĀlamīyah. istirātījīyah Munaẓẓamat al-Ṣiḥḥah al-ʻĀlamīyah fī al-ṭibb al-taqlīdī (al-shaʻbī) 2014-2023 (in Arabic), Jinīf : Munaẓẓamat al-Ṣiḥḥah al-ʻĀlamīyah 2013.
Munaẓẓamat al-Umam al-Muttaḥidah lil-Tarbiyah wa-al-ʻilm wa-al-Thaqāfah (al-Yūniskū). "Ittifāqīyat Ḥimāyat al-Turāth al-ʻĀlamī al-Thaqāfī wa-al-ṭabīʻī" (in Arabic), Munaẓẓamat al-Umam al-Muttaḥidah lil-Tarbiyah wa-al-ʻilm wa-al-Thaqāfah (al-Yūniskū) 1972.
Nayernouri, Touraj. "Simurgh as a Medical Symbol for Iran." Middle East J Dig Dis, Vol. 2, No. 1 (2010), pp. 49–50. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4154908/
Prakash, M. and Johnny, J. Carlton "Things You Don’t Learn in Medical School: Caduceus", Journal of Pharmacy and Bioallied Sciences, Vol. 7, No.1 (2015), https://doi.org/10.4103/0975-7406.155794.
Sallam, Hassan. "L’ancienne école de médecine d’Alexandrie: The old Alexandria medical school." Gynécologie Obstétrique & Fertilité, Vol. 30, No. 1 (2002). https://doi.org/10.1016/S1297-9589(01)00254-5
Sāvajī, Mūsā b. ʿAlīriḍā. Ḥifẓ al-ṣiḥḥat wa siyāsat al-mudun, taḥqīq Mahdī Muḥaqqiq (in Persian) 1st ed., Ṭehran: al-Maʿī, 2012.
Shiḥādah, ʻAbd al-Karīm. Ṣafaḥāt min Tārīkh al-Turāth al-ṭibbī al-ʻArabī al-Islāmī (in Arabic), Beirut: al-Maktab al-iqlīmī li-Munaẓẓamat al-Ṣiḥḥah al-ʻĀlamīyah, 2005.
Shūrā-ye Sitād-e Rāhbarī-ye Ijrā-ye Naqshah-ye Jāmiʿ-e ʿIlmī. Sanad-e Melli-ye Gīāhān Dārū'ī va Ṭebb-e Sonnatī (in Persian), Tehrān: Shūrā-ye ʿĀlī-ye Enqelāb-e Farhangī, 2013.
Tawfīq, Marwah Ḥusayn wfhym Amānī Ḥamdī wa-Ibrāhīm Dāliyā Maḥmūd. "taṭbīq Mafhūm al-huwīyah al-baṣarīyah al-ʻArabīyah ʻalá taṣmīm waḥadāt ʻarḍ sābiqah al-tajhīz llmʻārḍ al-mawsimīyah" (in Arabic), Majallat al-ʻImārah wa-al-Funūn wa-al-ʻUlūm al-Insānīyah. Vol. 5, No. 1 (2020), pp. 324-45.
World Health Organization, Benchmarks for Training in Unani Medicine: Benchmarks for Training in Traditional Complementary and Alternative Medicine, Geneva: World Health Organization, 2010. file:///C:/Users/ae19550/Downloads/9789241599641_eng.pdf
Žūlah, Tūraj. Pazhūhishī dar Farsh-e Īrān (in Persian), Ṭehran: Yasāwalī, 2002.

***********************************************************************************************

ابن أبي أصيبعة، أحمد بن قاسم. عيون الأنباء في طبقات الأطباء، تحقيق عامر النجار. القاهرة: الهيئة المصرية العامة للكتاب‏، 2001.
الأمم المتحدة. إعلان الأمم المتحدة بشأن حقوق الشعوب الأصيلة. الأمم المتحدة: 2007.
بن إسحاق، حنين. رسالة حنين بن إسحق إلى علي بن يحيى في ذكر ما ترجم من كتب جالينوس، ترجمة مهدي محقق. طهران: مؤسسه مطالعات إسلامى دانشگاه تهران‏، ط1، 2000.
توفيق، مروة حسين وفهيم أماني حمدي وإبراهيم داليا محمود. "تطبيق مفهوم الهوية البصرية العربية على تصميم وحدات عرض سابقة التجهيز للمعارض الموسمية". مجلة العمارة والفنون والعلوم الإنسانية. مج5، ع1 (2020)، ص324-45.
جبرة، صابر. تاريخ العقاقير والعلاج. المملكة المتحدة: مؤسسة هنداوي، 2015.
حافظ، شادية. السريان وتاريخ الطب. القاهرة: نهضة مصر،1993.
"حماية الموروث الثقافي وفقًا لمصادر القواعد القانونية". ضمن خطوة متقدمة لمراجعة القانون الوطني "الأوجه القانونية لحماية الموروث الثقافي العراقي"، بغداد: بعثة الاتحاد الأوروبي الاستشارية في العراق،2022.
خلف، حسام عبد الأمير. "التراث الثقافي غير المادي في العراق: بين الواقع والطموح". ضمن الأوجه القانونية لحماية الموروث الثقافي العراقي، بغداد: وقائع الندوة القانونية (فبراير-مارس 2022)، ص131-152. http//www.euam-iraq.eu/uploads/2023/euam63cfab506d0a3.pdf
السامرائي، كمال. مختصر تاريخ الطب العربي. بيروت: دار النضال، 1990.
شحادة، عبد الكريم. صفحات من تاريخ التراث الطبي العربي الإسلامي. بيروت: المكتب الإقليمي لمنظمة الصحة العالمية، 2005.
العبيدي، نبيل مد الله. "حماية الموروث الثقافي وفقًا لمصادر القواعد القانونية". ضمن وقائع الندوة القانونية: الأوجه القانونية لحماية الموروث الثقافي العراقي، بغداد (فبراير-مارس 2022)، ص31-49. https://www.euam-iraq.eu/uploads/2023/01/24/euam63cfab506d0a3.pdf
العهد القديم. سفر التكوين؛ وسفر المزامير.
الماجدي، خزعل. الآلهة الكنعانية. عمان: دار أزمنة للنشر والتوزيع، 1999.
–––. الأنباط: التاريخ، الميثولوجيا، الفنون. دمشق: دار النايا، دارة محاكاة للدراسات والنشر، 2012.
–––. الدين المصري. عمان: دار الشروق للنشر والتوزيع، 1999.
–––. بخور الآلهة: دراسة في الطب والسحر والأسطورة والدين. عمان، الأردن: الأهلية للنشر والتوزيع، 1998.
مكاوي، ناصر والقدرة، حسين وكريمان، عمر. "أساليب الطبابة عند عرب شمال الجزيرة العربية قبل الإسلام من خلال النقوش". مجلة كلية الآثار. مج7، ع23 (2020)، ص14-27.
منظمة الأمم المتحدة للتربية والعلم والثقافة (اليونسكو). "اتفاقية حماية التراث العالمي الثقافي والطبيعي". منظمة الأمم المتحدة للتربية والعلم والثقافة (اليونسكو)، 1972.
منظمة الصحة العالمية. استراتيجية منظمة الصحة العالمية في الطب التقليدي (الشعبي) 2014-2023. جنيف: منظمة الصحة العالمية، 2013.
منظمة الصحة العالمية. استراتيجية منظمة الصحة العالمية في الطب الشعبي 2002-2005. جنيف: منظمة الصحة العالمية، 2002.

**********************************************************************************
ژوله، تورج. پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی، 2002.
ساوجي، موسى بن عليرضا. حفظ الصحت وسياست المدن. تحقيق مهدي محقق. تهران: المعي، ط1، 2012.
شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی. سند ملي گياهان دارويي وطب سنتي. تهران: شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 2013.
كيفية الاقتباس
العطار مريم سعيد, و العطار محمد. 2024. "تأصيل الهوية البصرية للطب العربي: دلالات رمزية". مجلة تجسير 6 (2). https://doi.org/10.29117/tis.2024.0188.
القسم
الأبحاث باللغة العربية